Sverre Sæterbø er ein travel mann, som liker å utnytta tida. Han storkosar seg bak spakane i ein stor hogstmaskin, der han feller 30 kubikkmeter tømmer i timen.
I desse dagar held Sverre Sæterbø på å gjera seg ferdig med ein stor skogateig i Tysvær. Arbeidet går kjapt og greitt unna med ein hogstmaskin som feller og kappar graner akkurat som me andre plukkar fyrstikker. Dette er veldig kjekt arbeid, stadfestar bonden og mekanikaren frå Sæterbø.
Tømmerhogst er lett å kombinera med gardsdrifta
Som kjent har Sverre drive Sæterbø Maskin i mange år, men han skrur ikkje for andre lenger. Rett nok har han olje og lagar slangar heime i verkstaden sin, fortel han. Men elles konsentrerer han seg mest om gardsdrifta, og hogstmaskinen som han kjøpte i vår.
For nokre år sidan kjøpte han ein litt mindre hogstmaskinen for å ha meir å gjera i januar og februar. Midt på vinteren hadde han lite å gjera, medan det blei veldig travelt utpå våren.
– Alt skal kundane ha gjort i april/mai når eg held på med møkakjøring og anna våronn, seier Sverre, som synest skogsarbeid er lettare å planleggja og samordna med jordbruksdrifta heime.
Stor investering
Sverre kjøpte den nye hogstmaskinen sin rett etter påske. Dette er ein 2015-modell Komatsu, som ny ville ha kosta rundt 4 millionar kroner. Dette tyder naturlegvis at han må ha ein viss omsetnad for å forsvara investeringa. Sverre fortel at han har budsjettert med å hogga 2000 kubikkmeter i månaden.
– Ein omsetnad på rundt 100–150 000 kroner i månaden bør eg ha på ein slik hoggar, seier Sverre Sæterbø.
Det er gunstig å vera ein utdanna og røynd mekanikar når du skal halda ein slik dyr maskin i drift mest mogleg kontinuerleg. Det er sjølvsagt dyrt å ha maskinen ståande utan å produsera. Då kan det vera godt å vita at du kan fiksa det meste sjølv, ikkje minst når du tenkjer på kva det kostar å få ein reparatør på plass.
– Eg har undersøkt, og dei tar 12 000 kroner berre for å møta opp! smiler Sverre. I tillegg kostar nok arbeidet vel 1000 kroner timen.
Dei mest aktuelle fabrikantane av hogstmaskinar er Ponsse, John Deere og Komatsu. Dei største hogstmaskinane veg rundt 22-23 tonn. Maskinen til Sverre er ein såkalla mellommaskin, som veg 20 tonn. Han kan naturlegvis ikkje krabba langs vegen frå Fitjar til Sveio når han skal begynna på ein ny teig. Derfor leiger han transport, helst hos den store entreprenøren Vassbakk & Stol.
Leverer til Nortømmer i samarbeid med tømmerkøyrar frå Stord
Han fortel at han samarbeider med Jarle Folgerø, som driv enkeltpersonføretaket Sunnhordland Skogsmaskiner. Han plukkar tømmeret opp på lastberaren sin etter kvart som Sverre feller, og legg det opp på velteplassen. Folgerø har jobba i bransjen i 15 år, men skulle gjerne hatt ein litt større lastberar enn den som «berre» tek 15 tonn.
Saman arbeider dei for Nortømmer, eit skogbruksføretak som kjøper tømmer over heile landet. Det er Nortømmer som har kontrakten med grunneigaren.
– Me får gjerne tips om kven som vil ha hogge tømmer, fortel Sverre, og då tar dei kontakt med grunneigaren og med Nortømmer.
Dei gir normalt kubikkmeterpris til skogeigaren, slik at han veit kva han får for tømmeret på førehand.
Denne veka gjer dei ferdig ein teig med sitkagran på Liahaugen, Våg i Tysvær kommune. Dette er eigentleg litt utanfor kjerneområdet deira, som er Fitjar, Stord og Sveio. Det er ikkje så mykje lengre arbeidsveg, men Sverre understrekar at han bør ha full dag for å forsvara turen til Tysvær.
Enorm kapasitet
Då han hogde for Vegvesenet på Grov i sommar, fekk han timepris, og gjorde jobben unna på 12-13 timar.
Me torer ikkje tenkja på kor lang tid me hadde brukt på same jobben med motorsag.
– Men motorsaga er slett ikkje død, understrekar Sverre, det hender rett som det er at eg må ut av maskinen for å rydda litt med motorsag.
Verre er det med øksa; den har ikkje Sverre med på jobb.
Sverre fortel at han klarer å fella, kvista og kappa rundt 30 kubikkmeter tømmer i timen dersom skogen er jamn og fin. I hytta kan han følgja med på kor stort volum kvar enkel stokk har, og kor mykje tømmer han har komme opp i her, sidan han begynte på denne teigen på forsommaren.
Den største grana i feltet i Tysvær er på 3,2 kubikkmeter i volum. Dei fleste granene her er litt i underkant av 30 meter lange, har ein diameter på 45 cm og har eit volum på 2 kubikkmeter. Å fella og kvista ei slik gran med hogstmaskinen tar rundt eitt minutt!
Sverre styrer maskinen ved hjelp av to joystickar med til saman 40 funksjonar. Etter det me forstår, nyttar det ikkje å setja seg inn i alle funksjonane i bruksanvisninga.
– Det er berre å begynna å bruka dei for å få arbeidet inn i fingrane, seier Sverre.
Og det ser rett ut som om Sverre har fått godt tak på den store hogstmaskinen. Han feller og kvistar den eine grana etter den andre, nett som me plukkar fyrstikker! Og han kappar dei i høvelege lengder og sorterer dei i dungar slik at dei blir lettare for Jarle Folgerø å lasta på tømmervogna.
Sverre feller, kvistar og kappar lett ei stor gran på eit par minutt, noko du får demonstrert på denne videoen.
https://www.facebook.com/kjetilry/videos/10155871976773262/?t=5
Hogstmaskinen til Sverre måler storleiken på kvart einaste tre han feller, lengde på stokken og kubikk. Så langt har han felt 3400 kubikkmeter sitkagran på feltet som han er nesten ferdig med i Tysvær. Dette reknar han skal vera om lag halvannan månads arbeid, men sidan det har vore ein vanleg travel sommar på Fitjar, har hogsten blitt avbroten av andre gjeremål.
Fin arbeidsplass!
For å få arbeidet unna i stort tempo, må ein ha god kontroll på maskinen. Sverre sit trygt og godt inne i hytta, bak skotsikre glas. Det er nødvendig fordi det kan komma greiner, i stor fart mot han, og ikkje minst kan det vera skummelt om kjeda på saga ryk.
– Men her inne sit eg trygt, nett som i stova, seier Sverre og smiler.
Men besteskjorta lar han vera heime, for han må av og til ut av den trygge hytta for å ordna småting. Det kan vera at han må ta fram motorsaga og rydda litt i buskaset, eller han må ut og skifta kjede på saga. Dette er ein enkel jobb som berre tar eit par minutt, og er mykje enklare enn på ei vanleg motorsag. Sverdet har hydraulisk strammar, slik at han ikkje treng verktøy for å ta det ut. Sverre demonstrerer kor leikande lett det er. Men det må gjerast ein gong eller fem for dagen. Det svarer seg sjølvsagt ikkje å arbeida vidare om kjeda er skjemt av stein eller metall, for då går arbeidet altfor seint.
Sitka – godt trevirke som høver å ta ut om sommaren
Tømmeret blir sortert i tre kategoriar: Det minste går til papirproduksjon i Skogn; det som er litt større er skurtømmer med feil, og til slutt er det langt skurtømmer. Sagbruk i Noreg tar vanlegvis ikkje imot sitkagran. Men i Tyskland tek dei meir enn gjerne imot norsk sitkagran til skurd, og det er rekna for sterk og god bygningsmaterial.
Sitkagran er fint å hogga om sommaren, seier Sverre, for det er mindre brannfare å arbeida med den. Det er meir fukt i nålene, og i tillegg har det ofte blitt planta sitka på myrar. Furu hogger dei helst om vinteren på grunn av faren for blåmann.
No har både tømmerkøyrar Folgerø og hoggar Sverre Sæterbø fått kjettingar på maskinane sine, men i sommar hadde dei ikkje lov på grunn av brannfaren. Derfor hadde dei litt ekstra utfrodringar med å komma seg fram i teigen i Tysvær, som likevel ikkje byr på det mest uframkomelege terrenget.
No er teigen i Tysvær ferdig, og graner i Stord og Fitjar lever farleg. Sverre er klar med hogstmaskinen!
