Dei to seniorane Karvel Strømme og Harald Johan Sandvik gav liv til fitjarbuar som har levd før oss då dei heldt kvar sitt kåseri på Seniorsenteret, om dei som reiste til Amerika, og om den eventyrlege notabasen og forretningsmannen Tollef Thomsen, som åtte Engesund på 1800-talet.
– To foredrag for 50 kroner er vel bra, reklamerte konferansier og kåsør Karvel Strømme då han ønskte velkomen til sogekveld på Seniorsenteret onsdag kveld.
Og vel 40 andre seniorar og nokre få juniorar lét til å vera einige med den engasjerte kåsøren. Dei to seniorane fekk møtelyden med seg i ei levande skildring av dei dramatiske sogene frå 1800-talet.
«Det vakte almindelig bygdesorg, da de reiste …»
Karvel Strømme tok for seg utvandringa frå Fitjar til Amerika frå 1850-talet og fram til rundt 1920. Den begynte med Taulerus CorneliusThomsen Engesund, son til den vidkjende handelsmannen i Engesund, Tollef Thomsen. Han begynte å reisa til sjøs rundt 1850, og fekk utflyttingsattest i 1855.
Dei første som utvandra direkte frå Fitjar var Skaar-familien. Peter Ivar Leganger Johannessen utvandra i 1857 saman med kona si, Marie Olsdatter Liarbø, ei dotter og svigerson. «Det vakte almindelig bygdesorg da de reiste, og man talte om denne sørgelige begivenhet i mange aar derefter», kan me lesa i Fitjar bygdesoga, 1933.
Strømme krydra kåseriet sitt med en dramatiske ferda over Atlanteren med «Valkyrien» frå Bergen til Quebec i april 1873. Tidleg på ferda møtte dei uvêr og mange av dei 302 passasjerane blei grundig sjøsjuke: «bestemte denne middagen seg for at den ikke ville være med over Nordsjøen».
Etter kollisjon i Den engelske kanal og eit opphald i Dover, kom dei til Quebec i Canada 19. juni, og kunne ta toget vidare til Montreal. Slike strabasiøse sjøreiser skremte ikkje folk frå å reisa, og stadig fleire fitjarbuar og andre nordmenn kryssa Atlanteren. Totalt emigrerte 877 fitjarbuar til Amerika, og av desse vende 135 tilbake.
Fattiggut og haugianar som blei driftig forretningsmann og notabas
Harald Johan Sandvik gav liv til den spanande soga om husmannsguten frå Røo på Tysnes, som åtte handels- og gjestgjevarstaden Engesund frå 1831 til 1859. Han var fødd i 1779 som son av fattige, men gudfryktige foreldre.
I krigens 1807–1814 ble det skipet han reiste med teke av eit engelsk krigsskip, og han blei ført til England for å rotna i eit av dei berykta «prisonskip». Blant fangane var det ein del skipskapteiner, og dei dreiv navigasjonsskule for dei som ville. Etter to og eit halvt å fekk ein del norske fangar tilbod om å reisa med engleske skip til Island etter kjøt og ull, og blei lova fridom ved tilbakekomsten. På veg tilbake frå Island kom dei ut for uvêr, overmanna engelskmennene og sette kursen for Noreg. Dei lukkast å flykta frå eit engelsk krigsskip og kom seg til Bergen med skipet.
Dette blei rekna for ein krigsdåd, og Tollef, som var skipper, fikk sin del av lasten. For pengene kjøpte han et kystfartøy. Det blir sagt at det var ein slupp som han brukte til fiske, salting og fiskehandel på Østersjøen, og han tok kornvarer og kolonialvarer tilbake og tente visst godt på reisene sine.
Thomsen var ein trufast venn av Hauge og hans venner, og ein kunnskapsrik mann. Han tente gode pengar forretningsdrifta si, og i 1831 kunnen han kjøpa den gamle handelsplassen Engesund. Ein slik handelplass var eit heilt etablissement med ei omfattande drift. Her var butikk med ulike varer og overnattingsplass for reisande på sjøen. Her var tingstover der sorenskrivaren heldt ting. Vidare dreiv handelsmannen med fiskehandel og sildesalting.
Tollef Thomsen var også ein av dei mest driftige notabasane på kysten. I 1847 (?) gjorde han det største sildestenget i manns minne ved Espevær. Fangsten var på heile 6 000 tønner vårsild, og han kom heim med 6 000 spesidaler, nok til å betala alle rekningar og setja seg i stand igjen. Han sette opp ein ny hovudbygning, den same som står der i dag.
Ingen av etterkomarane til Tollef Thomsen høvde til å overta bedrifta, og han selde til Ole Anda frå Jæren i 1859. det var nye tider, dei gamle handelsprivilegia var oppheva, og dampskipa overtok trafikken. Dei gjekk gjerne til konkurrerande handelsplassar, og monopolets tid var forbi.
Meld deg inn i sogelaget!
Konferansier og foredragshaldar Karvel Strømme nytta høvet til å slå eit slag for Fitjar sogelag, for medlemskap og for det årlege sogeskriftet Fitjarminne. Og andre helga i november blir det seniorfest på Fitjar kultur- og idrettsbygg.
